تاثیر استرس بر مغز (قسمت دوم)

داشتن کمی استرس بخشی عادی از زندگی روزمره‌ ماست که حتی می‌تواند برای ما مفید هم باشد. فائق آمدن بر وقایع استرس‌زا می‌تواند مقاومت بیشتری به ما ببخشد. اما هنگامی که استرس شدید یا مزمن است – برای مثال در شرایط از هم پاشیدن ازدواج و رابطه با شریک زندگی، مرگ اعضای خانواده – لازم است فوراً به آن رسیدگی شود، چرا که می‌تواند تأثیر زیادی بر مغز ما بگذارد و ما را در معرض مشکلات جسمی و روانی قرار دهد. با مقاله تاثیر استرس بر مغز (قسمت دوم) با باشگاه مغز و حافظه همراه باشید.

در شرایطی که استرس شدیدی را تحمل می‌کنیم، اگر برای درمان اقدام نکنیم، علاوه بر آنکه آن استرس جسم ما را ضعیف می‌کند، می‌تواند تاثیر نامطلوبی بر مغز، ساختار و عملکرد آن بگذارد.

عوامل ا‌سترس‌زا عبارتند از:

• نقل مکان کردن
• شروع یک مقطع تحصیلی یا کار جدید
• ابتلا به یک بیماری یا جراحت
• بیماری یا جراحت یک دوست یا عضو خانواده
• مرگ یک عضو خانواده یا دوست
• ازدواج
• تولد نوزاد جدید

قسمتی از تاثیر استرس بر مغز در مقاله تاثیر استرس بر مغز (قسمت اول)  ارائه شد، در این قسمت تاثیرات دیگر استرس بر مغز مطرح می‌شود.

استرس شما را خنگ می کند

استرس می‌تواند باعث شود مغز شما در بدترین زمان‌های ممکن مثل امتحانات، مصاحبه‌های کاری، و سخنرانی‌های عمومی قفل کند. در عمل، این یک مکانیزم بقا است. اگر شما با یک موقعیت مرگ و زندگی مواجه باشید تعالیم و غریزه، تفکر منطقی و استدلال را در هم می‌شکند. این امر ممکن است شما را از خورده شدن توسط یک ببر نجات دهد، اما در زندگی مدرن به ندرت مفید است. استرس به حافظه شما آسیب می‌زند و باعث می‌شود نتوانید خوب تصمیم گیری کنید. همچنین بر هر یک از عملکردهای ادراکی نیز اثر منفی می‌گذارد.

استرس‌مزمن مغز شما را کوچک می‌کند

استرس به جمع شدن مغز شما می‌انجامد. کورتیزول می‌تواند موجب مرگ، کوچک شدن، و یا توقف تولید نورون‌های جدید در بخش هیپوکامپ یعنی بخشی از مغز که خاطرات را نگه می‌دارد، شود. هیپوکامپ برای یادگیری، حافظه، تعادل احساسی و همچنین قطع واکنش‌های استرس بعد از اتمام اتفاق استرس زا، حیاتی است. استرس همچنین قشر جلوی مغز را هم جمع می‌کند. این امر بر سیستم تصمیم گیری، حافظه کاری، و کنترل رفتار تکانشی اثر منفی می‌گذارد.

استرس به سموم اجازه می‌دهد وارد مغز شما شوند

مغز شما نسبت به سموم، از هر نوعی، به شدت حساس است. «سد یا صافی خونی مغز» گروهی از سلول‌های بسیار تخصصی است که به عنوان دروازبان مغز شما عمل میکند. این صافی نیمه تراوا درحالی که به مواد مغزی اجازه ورود میدهد، مغز شما را از مواد مضر نیز محافظت می‌کند.

اما یکی دیگر از تاثیرات استرس نفوذپذیر کردن سد خونی مغز است. همین امر به مواد نامطلوبی مثل فلزات سنگین، مواد شیمیایی و سایر سموم اجازه ورود به مغز می‌دهد. یک سد خونی سوراخ شده، سرطان مغز، عفونت‌های مغزی، اسکلروزهای (سفت شدگی بافت‌ها) متعدد را به همراه دارد.

استرس‌مزمن خطر ابتلا به زوال عقل و آلزایمر را افزایش می‌دهد

یکی از نگران‌کننده‌ترین اثرات استرس روی مغز، افزایش خطر ابتلا به زوال عقل و آلزایمر است. تشخیص ابتلا به آلزایمر، در بین بزرگسالان، بزرگترین ترس در حیطه سلامتی است، حتی بیشتر از سرطان! آلزایمر در حال حاضر ششمین عامل مرگ و میر است. از هر سه سالمند یکی بر اثر آلزایمر یا انواع دیگر زوال عقل خواهد مرد و این گران‌ترین بیماری قرن است. هیچ معجزه‌ای هم برای جلوگیری از آلزایمر وجود ندارد.

توصیه‌های عمومی شامل مواردی از جمله یک رژیم غذایی سالم کم قند و سرشار از چربی سالم برای مغز، ورزش فیزیکی، سیگار نکشیدن، فعال نگه داشتن ذهن، اجتناب از قرار گرفتن در معرض فلزات سمی و به حداقل رساندن استرس است. امروزه مشخص شده است که استرس، به ویژه استرسی که در میانسالی رخ می‌دهد، خطر آلزایمر را افزایش می‌دهد. اضطراب، حسادت و دمدمی بودن در سنین میانسالی نیز خطر ابتلا به آلزایمر را دو برابر می‌کند. علاوه بر این، استرس مزمن و افزایش سطح کورتیزول در افراد مسن منجر به زوال عقل و تسریع پیشرفت آن می‌شود.

استرس باعث می‌شود که سلول‌های مغزی دست به خودکشی بزنند

استرس موجب پیری زودرس در سطح سلولی می‌شود که آن هم به نوبه خود باعث می‌شود هم سلول‌های مغزی و هم سلول‌های بدن شما دست به خودکشی زودتر از موعد بزنند. برای درک اینکه چگونه این اتفاق می‌افتد لازم است نگاهی به بخشی از کروموزوم‌های خود به نام تلومرها بیاندازیم.

ممکن است از زیست شناسی دبیرستان به یاد بیاورید که زمانی که یک سلول تقسیم می‌شود، مواد ژنتیکی را از طریق کروموزوم‌ها به سلول بعدی انتقال می‌دهد. تلومرها کلاهک انتهایی محافظ برروی کوروموزوم‌ها هستند.

هربار که یک سلول تقسیم می‌شود تلومرها کمی کوتاهتر می‌شوند. هنگامی که تا حد بحرانی کوتاه شدند، به سلول اعلان توقف تولید می‌دهند. یعنی به عنوان یک کلید خودکشی عمل می‌کنند و پس از آن سلول می‌میرد.

تلومرهای کوتاه شده منجر به تحلیل سلولهای مغزی و تلومرهای با طول درازتر منجر به تولید سلول‌های مغزی جدید می‌شوند. طول تلومر می‌تواند مهم ترین شاخص سن بیولوژیکی و خطر ابتلا به بیماری‌ها باشد. برخی از محققان معتقدند که طول تلومر بهتر از ابزارهای تشخیصی متداول، خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با افزایش سن مانند آلزایمر، بیماری‌های قلبی، دیابت، و سرطان را پیش بینی می‌کند.

استرس‌مزمن به التهاب مغز و افسردگی کمک می‌کند

واقعیت ناشناخته‌تر این است که مغز سیستم ایمنی خود را دارد. سلول‌های ایمنی خاصی به نام میکروگلیا مغز و نخاع را از عفونت‌ها و سموم محافظت می‌کنند. متاسفانه، سلول میکروگلیا هیچ کلید روشن یا خاموشی ندارد، بنابراین یک بار که فعال می‌شود، تا زمانی که می‌میرد، التهاب ایجاد می‌کند. استرس مزمن یکی از عواملی است که خطر فعال‌سازی میکروگلیاهای مغز و متعاقباً تولید التهاب مغزی را افزایش می‌دهد. با اینکه به طور کلی این باور وجود دارد که افسردگی به واسطه کمبود سروتونین ایجاد می‌شود، اما شواهد فزاینده‌ای نیز کشف شده که التهاب مغز را علت ریشه‌ای افسردگی نشان می‌دهد.

این نظریه “مدل افسردگی سیتوکین” نامیده شده است. میکروگلیاهای فعال شده، سیتوکین‌ها -پروتئین‌هایی که واکنش التهابی در مغز را به جریان می‌اندازند- را تولید می‌کنند. تولید سیتوکین با افسردگی از جمله اختلال افسردگی اساسی (ماژور) و خطر خودکشی در ارتباط است. این امر، با اضطراب، از دست دادن حافظه و ناتوانی در تمرکز، و همچنین برخی از اختلالات جدی از جمله اسکیزوفرنی، پارکینسون، و آلزایمر نیز همراه است.

در رأس همه اینکه استرس مزمن، شادی و آرامش ذهنی شما را از بین می‌برد و شما را از نظر روحی و احساسی فرسوده کرده و زندگی شما را از شور و اشتیاق می‌اندازد.

برخی از عوارض جانبی استرس که سرحالی شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد عبارتند از:

• نگرانی و ترس بیش از حد
• خشم و سرخوردگی
• بی‌صبری نسبت به خود و دیگران
• نوسانات خلقی، گریه‌های شدید، و یا افکار خودکشی
• بی‌خوابی، کابوس، رویاهای پریشان‌کننده
• مشکل در تمرکز و یادگیری اطلاعات جدید
• افکار رقابتی، عصبی بودن
• فراموشی، گیجی
• مشکل در تصمیم گیری
• احساس درهم شکستن
• تحریک پذیری و واکنش افراطی به رنج‌های ناچیز
• حالت تدافعی یا سوء ظن بیش از حد
• افزایش مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر، قمار و یا خریدهای آنی و هوسی

تجربه این گونه علائم، نه برای شما و نه برای اطرافیانتان اصلاً چیز جالبی نیست.